Муус устар 27 күнэ- Өрөспүүбүлүкэ күнэ!

 Муус устар 27 күнэ Саха сирин устуоруйатыгар ураты суолталаах. Быйыл Саха АССР тэриллибитэ 100 уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуона ылыллыбыта 30 сылын бэлиэтэнэр.

1920 сыллаахха П.А.Ойуунускай салайааччылаах анал хамыыһыйа национальнай суверенитекка олоҕурбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин кэлэр дьылҕатын быһаарар бырайыагы бэлэмнээбитэ.

Биир сүрүн көҕүлээччи М.К.Аммосов этэ. Чопчу кини ССКП уонна РСФСР Омуктар дьыалаларыгар норуодунай комиссариатын иннилэригэр Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтин тэрийэр туһунан боппуруоһу көтөхпүтэ.Кини дакылаатыгар олоҕуран, уобаластааҕы баартыйа мунньаҕа автономияны киллэрэр туһунан резолюция ылыммыта. Маны 1921 сыл алтынньытыгар буолбут Саха сиринээҕи өрөбөлүүссүйэ кэмитиэттэрин бастакы сийиэһигэр эмиэ өйөөбүттэрэ.

1922 сыл, муус устар 27 күнүгэр ВЦИК Президиума Саха Автономиятын туһунан уураах таһаарбыта. Ити сыл бэс ыйыгар Ойуунускай салайааччылаах бастакы бырабыыталыстыба тэриллибитэ.

Автономия төрүттэнэригэр ураты оруоллаах И.Н.Барахов 1922 сыл, муус устар ыйыгар хомуньуус баартыйа 10-с сийиэһигэр Саха сирин аатыттан соҕотох куоластыыр бырааптаах кыттыбыта.

1990 сыл, балаҕан ыйын 27 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Суверенитетын туһунан декларация ылыллыбыта.

1991 сыл ахсынньы ыйыгар бастакы бэрэсидьиэнинэн М.Е.Николаев талыллыбыта.

1992 сыл, муус устар 27 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуона (Конституцията) күүһүгэр киирбитэ.

Билигин муус устар 27 күнүн Өрөспүүбүлүкэ күнүн быһыытынан билинэбит.

Эһигини барыгытын ис сүрэхпиттэн уруйдаан-айхаллаан, үөрэн-көтөн, долгуйан туран эҕэрдэлиибин!

Саха омук- улуу омук. Субуллар мындыр өйдөөх, үтүө көнө майгылаах, сатабыллаах, үүнэр-сайдар кэскиллээх!

 

Семен Петрович Данилов (20.03.1917—27.11.1978) — саха норуодунай поэта, прозаик, тылбаасчыт, литератураны ырытааччы, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ төрөөбүтэ 105 сылыгар анаан орто сүһүөх үөрэнээччилэригэр хоһоон күрэҕэ буолан ааста. Күрэх түмүгүнэн, 6 "а" кылаас үөрэнээччитэ Григорьев Э. кыайыылаах үрдүк аатын сүктэ.

 

  

 

 

Алексей Елисеевич Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 145 сылыгар аналлаах гимназиябытыгар араас хабааннаах тэрээһиннэр ыытылыннылар.  Өксөкүлээх Өлөксөй "Саха дьахталларын мэтириэттэрэ" диэн айымньытын тула, кыргыттарга аналлаах, истиҥ сэһэргэһии буолан ааста. Кэпсэтиигэ президент оскуолатын ситимин үөрэнээччилэрэ кыттыыны ыллылар. Кыргыттар урукку кэминээҕи уонна билиҥҥи саха дьахталларын тэҥнээн көрөн, түһүмэхтэринэн, бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр.

Бастакы президеммит М.Е. Николаев оскуолаларын ситимигэр,  кулун тутар 16 күнүгэр, сылын аайы "Өксөкүлээх сардаҥата"диэн үтүө тэрээһин ыытылларын туһунан уураах бигэргэннэ.

Ийэбинээн ааҕабыт күрэх түмүгэ

А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын көҕүлээһининэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр – Ийэ сылынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин эйгэтигэр – Ааҕыы сылынан, «Ааҕыы көлүөнэни ситимниир» бырайыак чэрчитинэн, Аан дойду дьахталларын күнүн көрсө «Ийэбинээн ааҕабыт» республиканскай күөн күрэх куйаар ситиминэн ыытылынна.

Күрэххэ, республикабыт араас улуустарыттан, 1-5 кылаас үөрэнээччилэрэ биирдиилээн уонна бүттүүн кылааһынан ийэлэрин кытта, талбыт айымньыларын сахалыы дорҕоонноохтук аахпыттарын, толорбуттарын видеоҕа устан ыыттылар.

Кыттааччылар ордук Петр Тобуруокап, Семен Данилов, Д.К. Сивцев – Суорун  Омоллоон, Иван Мигалкин, Степан Дадаскинов айымньыларын уонна олоҥхону, норуот остуоруйаларын сөбүлээн ааҕаллар эбит.

Оҕо ийэтин кытта төрөөбүт тылынан астына аахтаҕына, кэлин бэйэтэ ыарахаттары көрсүбэккэ, төрөөбүт тыл сүмэтин эриэккэһигэр, кэрэтигэр тапталы иҥэринэн, айымньылаахтык ааҕар эйгэтэ кэҥиир.

Күрэх түмүгүнэн кыайыылаахтар ааттара:

I миэстэ – Чурапчы улууһун Соловьев В.С – Болот Боотур аатынан Хатылы орто оскуолатын 4 “а” кылаас үөрэнээччитэ Максимова Кристина ийэтинээн Лидия Павловналыын.

II миэстэ – А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын 4 “в” кылааһын үөрэнээччитэ Татаринова Полина,  ийэтинээн Вероника Дмитриевналыын

II миэстэ – Чурапчы улууһун Соловьев В.С – Болот Боотур аатынан Хатылы орто оскуолатын 4 “а” кылаас үөрэнээччитэ Никонорова Милена ийэтинээн Федора Николаевналыын

III миэстэ – А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын 5 “а” кылааһын үөрэнээччитэ Пинигин Дамир 5 “а” кылаас үөрэнээччитэ ийэтинээн Екатерина Васильевналыын

III миэстэ – Л.Е. Лукина аатынан МБУ ДО ЦДО 1 кылааһын үөрэнээччилэрэ ийэлэринээн, уһуйааччы Корякина Л. Н., кылаас салайааччыта Максимова Л.А.

III миэстэ – Декабрина, Айла, Саша Семеновтар, Дьокуускай куорат

Күрэх кыттыылаахарыгар истиҥ эҕэрдэбитин уонна барҕа махталбытын тиэрдэбит.

Ийэбинээн ааҕабыт

  А.Г. уонна Н.К Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр – Ийэ сылынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин эйгэтигэр – Ааҕыы сылынан,  «Ааҕыы көлүөнэни ситимниир» бырайыак чэрчитинэн, Аан дойду дьахталларын күнүн көрсө «Ийэбинээн ааҕабыт» күөн күрэһи куйаар ситиминэн ыытар.

Күрэх балаһыанньата

Сыала-соруга:

- төрөөбүт тыл сүмэтин эриэккэһигэр, кэрэтигэр тапталы иҥэрии

- дьиэ кэргэҥҥэ айымньылаахтык ааҕыыны көҕүлээһин

- дьиэ кэргэн ааҕыытын өрө тутуу, эйгэтин кэҥэтии

Тэрээһин ирдэбилэ:

•  Кыттааччылар: ийэ уонна оҕо (1-8 кылаас үөрэнээччилэрэ)

•  Видео уһуна 2-3 мүнүүтэ, онно киирэр:

•     Бэйэни билиһиннэрии (ийэ уонна оҕо аата, кылааһа)

•     Айымньы ааптара, айымньы аата

•     Талбыт айымньыгытыттан быһа тардан көҥүл көрүҥүнэн дорҕоонноохтук ааҕыы: ийэ оҕоҕо, оруолларынан үллэстэн, тэҥҥэ ааҕыы, инсценировка од.а.

•Видеону кулун тутар 1-12 күнүгэр дылы Информационнай киин-медиатека почтатыгар icmygng01@mail.ru ыыталлар.

 Сыаналааһын сүрүн ирдэбилэ:

• Дорҕоонноохтук ааҕыы;
• Тыла-өһө чуолкайа, иһиллиитэ;
• Туттан-хаптан артыыстааһына, дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдиитэ, сэҥээрдиитэ;

Бары кыттыылаахтарга – электроннай Туоһу сурук, кыайыылаахтарга – Хайҕал сурук. Кыайыылаахтар ааттара ИЦМ сайтыгар: https://icmygng.blogspot.com, Инстаграмм @icm_ygng сирэйгэ кулун тутар 14 күнүгэр тахсыахтара.

 Көхтөөх кыттыыны ылыаххыт диэн эрэнэбит.

«Төрөөбүт тыл – норуот сайдар кэскилэ» өрөспүүбүлүкэтээҕи дьиэ кэргэн күрэҕин түмүгэ

 А.Г. уонна Н.К Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията Төрөөбүт тыл уонна сурук- бичик күнүнэн, Саха бастакы ученай-лингвиһэ С.А. Новгородов төрөөбүтэ 130 сылынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр - Ийэ сылынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин эйгэтигэр, Ааҕыы сылынан, «Ааҕыы көлүөнэни ситимниир» бырайыак чэрчитинэн ыыппыт, «Төрөөбүт тыл – норуот сайдар кэскилэ» диэн, өрөспүүбүлүкэтээҕи дьиэ кэргэн күрэҕэр Сахабыт сирин араас улуустарыттан: Орто Халыма, Өлөөн, Сунтаар, Ньурба, Бүлүү, Мэҥэ-Хаҥалас уонна Дьокуускай куораттан, айымньылаахтык ааҕыыны көҕүлүүр дьиэ кэргэттэр кыттыыны ыллылар. Хас биирдии дьиэ кэргэн бэйэлэрин уустаан-ураннаан билиһиннэрдилэр, бииртэн-биир сонун үлэлэри, ааҕыылары көрдөрдүлэр. Бу үс түһүмэх түмүгүнэн кыайыылаахтары билиһиннэрэбит:

Кылаан Чыпчаал кыайыылаах үрдүк аатын ыллылар Анна Петровна, Максим Прокопьевич, Кира, Самаана, Арылхан Андросовтар дьиэ кэргэн, «А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията» «Сэргэлээх» лаборатория-оскуола.

I миэстэ – Дария Иннокентьевна, Иван Васильевич, Алина Тарбаховтар дьиэ кэргэн, Өлөөн улууһун «Х.А. Христофорова аатынан Харыйалаах орто оскуолата».

II миэстэ – Мотрена Алексеевна, Александр Иванович, Сандаара Алексеевтар дьиэ кэргэн, Бүлүү улууһун «А.И. Леонтьев аатынан Лөкөчөөн орто оскуолата».

II миэстэ – Зинаида Николаевна, Егор Михайлович, Артем, Андриан, Ариан Прокопьевтар дьиэ кэргэн, Мэҥэ – Хаҥалас улууһун «С.Н. Михайлов аатынан Чыамайыкы орто оскуолата». 

II миэстэ – Маргарита Николаевна, Тимур Спирирдонович, Дамир, Туймаада Васильевтар дьиэ кэргэн, Орто Халыма улууһун Хатыҥнаах орто оскуолата.

III миэстэ – Мария Ивановна - эбээ, Василий Егорович - эһээ, Вероника Васильевна, Байдам Павловтар дьиэ кэргэн, «А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията». 

III миэстэ – Сардана Иннокентьевна, Андрей Андреевич, Айысхан, Уйусхан, Эрхан, Сандара, Дайаана, Айсаана, Дьулусхан Павловтар дьиэ кэргэн, Дьокуускай куорат 17№-дээх оскуолата.

III миэстэ – Татьяна Анатольевна, Максим Дмитриевич, Кирсан, Софрон, Аня Скрябиннэр дьиэ кэргэн, «А.Г. уонна Н.К. Чиряевтар ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназията». 

Бары кыттыыны ылбыт дьиэ кэргэттэргэ истиҥ эҕэрдэбитин, махталбытын тиэрдэбит.

Төрөөбүт тылбыт  барҕа баайыттан, 

Көлүөнэни ситимнээн, 

Эдэр ыччакка иҥэн-тоҥон үөрэтиэҕиҥ, 

Сүдү тыл алыбын күүһүн эккэ-хааҥҥа иҥэриэҕиҥ!

Кыайыылаахтары эҕэрдэлээһин ZOOM сибээһинэн буолуо. Сиһилии сибээскэ тахсан биллэриэхпит.

 

Олунньу 13 күнэ — Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнэ.

 

Саха Сирин бастакы Президена М.Е. Николаев 1996 сыл олунньу 9 күнүнээҕи 1294 №-дээх «Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүн биллэрии туһунан» Ыйааҕыгар олоҕуран, С.А. Новгородов төрөөбүт күнэ — олунньу 13 күнэ — Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн биллэриллибитэ.

Бу Күн олохтонуута Саха Сирин төрүт олохтоохторун төрөөбүт тылларын сайыннарыыга, бастакы саха суругун-бичигин олохтообут саха лингвист-учуонайа, бастакы саха үөрэҕин кинигэлэрин таһаарааччы Семен Андреевич Новгородов сырдык кэриэһин үйэтитэр, аатын ытыктатар соруктаах.